ΠΩΣ ΠΕΡΝΟΥΣΑΝ ΟΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Καλοκαίρι, κι επειδή δεν πρέπει να θυμόμαστε μόνο τα άσχημα, ας θυμηθούμε κάποια πράγματα για το πώς ζούσαν στη Σμύρνη αυτούς τους ζεστούς μήνες.

Για τη Σμύρνη μόνο μιλά αυτός που θα μας αφηγηθεί σήμερα, αλλά και στις άλλες πόλεις των παραλίων της Μικράς Ασίας κάπως έτσι ζούσαν οι έλληνες το καλοκαίρι.

Αφηγητής μας είναι ο Γιώργος Θ. Κατραμόπουλος, μέσα από το βιβλίο του «Πώς να σε ξεχάσω Σμύρνη αγαπημένη», Εκδόσεις Ωκεανίδα. Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν θα συμφωνήσει μαζί του η κ. Ρεπούση, η οποία σημειωτέον πρόσφατα πήρε πληρωμένη απάντηση για το «συνωστισμό» της από την  πρώην πρύτανη της Σορβόννης κ. Ελένη Αρβελέρ, που όπως θα θυμάστε  την είχαμε απολαύσει όταν, καλεσμένη από το Σύνδεσμο μας είχε μιλήσει για την Ιστορία της Φιλαδέλφειας της Μικράς Ασίας .

Είπε λοιπόν η κ. Αρβελέρ στον Γιώργο Παπαδάκη στον Antenna:

«Αν συνέβη μια πτώση μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, αυτή ήταν η καταστροφή της Σμύρνης! Είναι δυνατόν αυτό να χαρακτηρίζεται συνωστισμός; Αστεία πράγματα. Νομίζω ότι η κυρία Ρεπούση μπέρδεψε την Ιστορία με την Ιδεολογία».

Και τώρα ας απολαύσουμε τις θερινές αναμνήσεις του Γ. Κατραμόπουλου:

«Στα εξοχικά σπίτια, τα οποία ήσαν εκατέρωθεν του κόλπου της Σμύρνης, δηλαδή Καρατάσι, Καραντίνα, Γκιοστεπέ και Κοκαριαλί, και από την άλλη πλευρά Αγία Τριάδα, Πετρωτά, Αλάμπεη, Κορδελιό, τα σπίτια, τα οποία ήσαν στην παραλία, είχαν και δικές τους μικρές εξέδρες με μία μικρή καμπίνα για να μπορούν να κάνουν μπάνιο. Στη Σμύρνη ήταν πολύ διαδεδομένο το κολύμπι. Από μικρά παιδιά μας πηγαίνανε και κολυμπούσαμε.Στην κυρίως πόλη της Σμύρνης δεν υπήρχαν φυσικά τέτοιες καμπίνες, αλλά υπήρχαν Δημόσια Λουτρά, τα οποία ήσαν επίσης χωριστά για τους άντρες, χωριστά για τις γυναίκες. Οι γυναίκες είχαν ένα είδος πισίνας εσωτερικής, στην οποία κολυμπούσαν οι κοπέλες και οι μητέρες. Οι άντρες ανοιγόντουσαν και λίγο έξω από τα μπάνια και κολυμπούσαν.

Θυμάμαι, όταν επρόκειτο η αδελφή μου να ετοιμαστεί να πάει για μπάνιο, έγινε ολόκληρη ιεροτελεστία εις το σπίτι, διότι έτοιμα μαγιό με τον σημερινό τύπο φυσικά δεν υπήρχαν.

Έπρεπε να έρθει η μοδίστρα, διότι το μαγιό έπρεπε να είναι πολύ συμμαζεμένο και ηθικό, και γι' αυτό κάνανε πρόβα, και εγώ ήμουνα μικρός και παρακολουθούσα την πρόβα. 

Το μαγιό έγινε από μαύρο σατέν και έπρεπε να δεθεί οπωσδήποτε κάτω από το γόνατο. Δηλαδή φαινόταν μόνο η γάμπα, και από πάνω έπρεπε να κλειστεί έως το λαιμό, και στα μπράτσα έως τον αγκώνα. Θυμάμαι το μαγιό αυτό ήταν από μαύρο σατέν και ήταν γαρνιρισμένο με ίδιο κίτρινο ύφασμα.

Αυτά τα Δημόσια Λουτρά ήσαν εις το δεξιό άκρο της προκυμαίας της Σμύρνης και ελέγοντο «του Ντισού», και λέγαμε πάμε στου Ντισού τα μπάνια. Η μεγάλη αυτή εξέδρα, που εισχωρούσε βαθιάμέσα στη θάλασσα, εχωρίζετο σε δύο διαφορετικέςεγκαταστάσεις. Αριστερά ήταν για τις γυναίκες και δεξιά για τους άντρες, με έναν εξώστη ενδιάμεσα να χωρίζει αυτές τις δύο εγκαταστάσεις. Εις την άκρη αυτή του εξώστη ήταν πάντοτε ένας φρουρός εφοδιασμένος με πέτρες και όταν κάποιος από τους κολυμβητές άντρες  επλησίαζε προς το γυναικείο τμήμα, τον πετροβολούσε και τον απομάκρυνε. Αλλά τα περισσότερα μπάνια εγένοντο στα χωριά,  διότι εκτός από τις ιδιωτικές εξέδρες υπήρχαν και Δημόσια Λουτρά. Υπήρχαν επίσης και πολλές ιδιωτικές βάρκες στην παραλία της Σμύρνης και οι πιο καλοί κολυμβητές —μεταξύ αυτών ήμουν και εγώ— παίρναμε τηβάρκα, βγαίναμε ανοιχτά στον κόλπο και κολυμπούσαμε σταβαθιά.Πολύς κό σμος μάλιστα πήγαινε και έκανε μπάνια προς το Κορδελιό, διότι τα νερά εκεί ήσαν πολύ πιο καθαρά.

 Μέσα στον κόλπο της Σμύρνης, κοντά στην παραλία, ήταν άσχημα νακάνουμε μπάνιο, διότι η Σμύρνη είχε αποχέτευση από τότε. Υπήρχαν πολλά τρεχούμενα υπόγεια νερά και αυτό διευκόλυνε την εγκατάσταση αποχετεύσεως. Όλες αυτές οι ακαθαρσίες φυσικά εχύνοντο εις τον κόλπο και πολλές φορές, όταν φυσούσε μπάτης, είχαμε μία άσχημη μυρουδιά. Φανταστείτε, αυτό λέγαμε όταν η Σμύρνη είχε τότε περί τους 500.000 κατοίκους.

Σήμερα,εάν εξακολουθεί ο ίδιος τρόπος αποχετεύσεως (λένε ότι ηΣμύρνη έχει τώρα 4.000.000 κατοίκους), ο κόλπος θα έχει μολυνθεί και θα έχει καταστραφεί, διότι στην εποχή μας ο κόλπος έδινε ωραιότατα ψάρια και προπαντός τις φημισμένες τσιπούρες και λαυράκια.

Πιο πριν μιλήσαμε για τα ωραία καφενεία που ήσαν κατά μήκος της παραλίας της Σμύρνης, με τις μουσικές και με τους ωραίους ανθρώπους της Σμύρνης, μετά την κούραση της ημερήσιας δουλειάς, να πηγαίνουν να διασκεδάσουν. Και οι μεζέδες που προσέφεραν αυτά ήσαν τόσο άφθονοι, ώστε αν έφτανε κανείς σε δεύτερο ή αν έφτανε και σε τρίτο ποτό, ήταν αδύνατο πλέον να φάει για βραδινό φαγητό.

Ένα από τα πιο φημισμένα καφενεία της Σμύρνης, το οποίο πριν ανέφερα ως του Κλωναρίδη, ήταν το«Καφέ Φώτη». Εκεί οι μεζέδες του ήσαν ονομαστοί —θαλασσινά, στρείδια, κυδώνια, μύδια αχνιστά, μπαρμπουνάκιαμικρά τηγανητά, συκωτάκι τηγανητό, φασόλια και ατελείωτοι, άπειροι μεζέδες πικάντικοι, οι οποίοι τώρα μου διαφεύγουν.Οι Σμυρνιοί ήσαν καλοφαγάδες, και ένας τέτοιος καλοφαγάςήταν και ο θείος μου ο Παναγιώτης. Λοιπόν, επειδή ξυπνούσε και έπαιρνε το πρωινό του πολύ νωρίς, έπρεπε κατά τις δέκα κάτι να φάει και να καλοφάει. Έτσι μαζί με τη συντροφιά του επήγαινε στη μεγάλη αγορά, που ήταν κοντά στα χρυσοχοεία, στις Μεγάλες Ταβέρνες, όπως λέγανε. Εκεί ήταν η κυρίως κρεαταγορά, και πράγματι υπήρχαν και πολύ μεγάλες ταβέρνες και είχαν αποστακτήρες, τους λεγόμενους λαμπίκους, οι οποίοι παρήγαν το ωραιότερο ούζο, το τσίπουρο, που λέγαμε στη Σμύρνη (φυσικά είχαν και κρασιά), και μοσχοβολούσε ο δρόμος από τσίπουρο. Ο θείος μου έπρεπε, όπως είπα, κατά τις δέκα να φάει την μπριζόλα του. Ο ταβερνιάρης ήξερε και την είχε έτοιμη χωρίς ειδική παραγγελία.

Πολλοί γνωστοί μου, οι οποίοι μετά την καταστροφή, επίτουρκοκρατίας τώρα, έχουν επισκεφθεί τη Σμύρνη, με ρωτούν να τους πω σχετικά. Η απάντησή μου είναι μία. Τι σχέση έχει η σημερινή Σμύρνη με τη χαρούμενη Σμύρνη την προ του '22; Τη Σμύρνη που οι άνθρωποι την έζησαν εργατικοί μεν όλη μέρα και διασκέδαζαν. Εις την προκυμαία υπήρχαν τόσα κέντρα μεορχήστρες και μουσικές που είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς.

 Εις του «Κρέμερ» υπήρχαν δύο ορχήστρες. Μία μεκλασικά έργα και άλλη με μπουζούκια και τέτοια. Πλάγια ήταν το «Καφέ Φώτη» του Κλωναρίδη, όπως το λέγαμε από μία μάρκα μπύρας που διέθετε. Και εκεί υπήρχαν δύο ορχήστρες. Μία πάλι με έργα κλασικά, δηλαδή Στράους και τέτοια, και η άλλη μαντολινάτα. Λίγο πιο εκεί ήταν το «Καφέ ντε Παρί», το οποίο λειτουργούσε το καλοκαίρι. Άλλη ορχήστρα εκεί. Λίγο πριν από το «Καφέ ντε Παρί» ήταν η «Αλάμπρα» με μουσική με λαϊκά όργανα, σαντούρι κτλ. Προς την άκρη της προκυμαίας, προς το τέλος, ήσαν δύο κέντρα ακόμα. Το «Κόρσο», με ορχήστρα επίσης, και το «Λούνα Παρκ», με ορχήστρα. Δηλαδή αριθμούμε: δυο στου «Κρέμερ», δυο στο «Καφέ Φώτη», τέσσερις· δυο στο «Αλάμπρα» και στο «Καφέ ντε Παρί», έξι· και δυο τα άλλα, οκτώ.

Αλλά οι ορχήστρες δεν ήσαν μόνο εις τα κέντρα της παραλίας. Και μέσα εις τις συνοικίες υπήρχαν ατελείωτα κέντρα με μουσικές. Ένα από όλα αυτά τα κέντρα ήταν στη συνοικία του Αγίου Δημητρίου, και λειτουργούσε χειμώνα καλοκαίρι. Είχε και κλειστή αίθουσα και καλοκαιρινή. Εμείς τότε, παιδιά, πηγαίναμε απέξω, για να ακούσουμε που παίζανε οι μουσικοί. 

Το κέντρο αυτό που προανέφερα το λέγανε «Νέος Κόσμος», και επειδή είπα ότι υπήρχαν πολλά κέντρα στις συνοικίες, θα σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό που το έζησα εγώ. Στη συνοικία του Αγίου Δημητρίου, στο Φαρδύ, όπως το λέγαμε, διότι ήταν φαρδύτερος ο δρόμος αυτός από τους άλλους —οι Τούρκοι δε το λέγανε Τσακιρτζίμπασι— υπήρχε ένα καφενείο το οποίο είχε και αυτό μέσα ορχήστρα με λαϊκά όργανα. Μια μέρα, πηγαίνοντας στο σχολείο το πρωί, ακούσαμε να παίζει μουσική.Πήγαμε στο σχολείο, και επιστρέφοντας το μεσημέρι, ότανσχολάσαμε, τα όργανα συνέχιζαν να παίζουν και μας έκανεεντύπωση που έπαιζαν πρωί. Ρωτήσαμε κάπου εκεί τι συμβαίνει και μας είπαν ότι ήσαν ζωέμποροι, οι οποίοι έφεραν εις πέρας μια μεγάλη μεταφορά σφαγίων από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας στη Σμύρνη· φαίνεται ότι κέρδισαν πολλά χρήματα και το γλεντούσαν.Πήγαμε σπίτι μας, πήγαμε σχολείο το απόγευμα, έπαιζαν. Σχολάσαμε το βράδυ, συνέχιζαν. Πάμε την άλλη μέρα το πρωίσχολείο, συνέχιζαν. Δηλαδή αυτό το γλέντι κράτησε περίπουτριάντα έξι ώρες συνεχώς. Αυτή ήταν μια έκφραση του τρόπου ζωής. Δηλαδή εργασία πολλή, καλή δουλειά, αλλά και η διασκέδαση διασκέδαση. Δηλαδή  ο κόσμος το βράδυ ήθελε πάντα να βρει έναν τρόπο για να διασκεδάσει. Και στα κέντρα της προκυμαίας, αλλά και στα κέντρα τα συνοικιακά, όπου, όπως είπα, υπήρχε μουσική, δεν ήταν κανείς υποχρεωμένος να καταξοδευτεί για να περάσει την ώρα του.

Τα κέντρα της προκυμαίας είχαν και κάποιο είδος ζαχαροπλαστείου. Μπορούσες δηλαδή να πάρεις ένα γλυκό, μια πάστα, παραδείγματος χάρη, και να καθίσεις ν' απολαύσεις τη μουσική. Επίσης στα κέντρα των συνοικιών μπορούσες να πάρεις και έναούζο σκέτο. Δεν ήταν λοιπόν υποχρεωμένος κανείς ναξεπαραδιαστεί για να μπορέσει να διασκεδάσει και να ξεδώσει από τους κόπους της ημέρας. Υπήρχαν πολλές ακόμα ευκαιρίες για τους κατοίκους τηςΣμύρνης για ψυχαγωγία. Παραδείγματος χάρη, όταν έρχονταν θίασοι πρόζας ή μουσικής από την ελεύθερη Ελλάδα. Επίσηςέρχονταν πολλοί θίασοι ξένοι, ιταλικοί, γαλλικοί, αλλάπροπαντός ιταλικής όπερας, διότι η Σμύρνη είχε πάρα πολλά θέατρα, πολλά υπαίθρια και αρκετά χειμερινά.[…] “

ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ